GLP-1 Nedir?
GLP-1 (Glukagon Benzeri Peptit-1), yemekten sonra ince bağırsak tarafından salgılanan ve vücutta çok yönlü görevleri olan bir hormondur. Pankreasta insülin salınımını artırarak kan şekerini düzenlerken, glukagon salınımını baskılayarak yemek sonrası kan şekeri dalgalanmalarını azaltır. Ayrıca mide boşalmasını yavaşlatarak daha uzun süre tokluk hissi sağlar ve iştahı baskılar.
GLP-1 hormonunun etkisi doğada oldukça kısa sürelidir; birkaç dakika içinde yıkılır. Bu nedenle modern tıpta, bu hormonun etkilerini daha uzun süreli taklit edebilen ilaç sınıfı olan GLP-1 agonistleri (GLP-1 reseptör agonistleri) geliştirilmiştir.
GLP-1 Agonistleri Nedir?
GLP-1 agonistleri, GLP-1 hormonunun etkilerini taklit eden sentetik ilaçlardır. Genellikle enjeksiyon yoluyla uygulanan bu ilaçlar, doğal GLP-1 hormonuna benzer şekilde hücrelerdeki GLP-1 reseptörlerine bağlanarak insülin salınımını artırır, glukagonu baskılar, mide boşalmasını geciktirir ve iştahı azaltır.
İlk GLP-1 agonisti olan exenatide, 2005 yılında ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmıştır. O tarihten bu yana, birçok farklı form geliştirilmiştir ve bu ilaçlar hem tip 2 diyabet hem de obezite tedavisinde yaygın şekilde kullanılmaktadır.
Alternatif İsimler
- İnkretrin mimetikleri
- GLP-1 reseptör uyarıcıları
- GLP-1 analoğu ilaçlar
GLP-1 Agonistlerinin Vücut Üzerindeki Etkileri
1. Kan Şekeri Düzenlemesi
GLP-1 agonistleri, özellikle yemek sonrası insülin salınımını artırarak postprandiyal glukoz seviyesini düşürür. Aynı zamanda glukagon salgısını baskılayarak karaciğerin glukoz üretimini azaltır. Bu iki mekanizma, özellikle tip 2 diyabet hastalarında glisemik kontrolü iyileştirir.
2. İştah Azaltma ve Kilo Kontrolü
GLP-1 agonistleri, beyindeki iştah merkezini etkileyerek açlık hissini baskılar. Mide boşalmasını yavaşlatarak daha uzun süre tokluk sağlar. Bu özellikleri, vücut kitle indeksi (VKİ) 30 ve üzeri olan bireylerde veya eşlik eden hastalıkları olan VKİ ≥ 27 hastalarda kilo kaybını destekler.
3. Mide Boşalmasını Geciktirme
Bu ilaçlar mide kaslarının hareketlerini yavaşlatarak, besinlerin daha uzun süre midede kalmasını sağlar. Bu hem tokluk hissini artırır hem de kan şekeri seviyelerinin ani yükselmesini engeller.
4. Kardiyovasküler Koruma
Çalışmalar, bazı GLP-1 agonistlerinin kardiyovasküler hastalık riskini azalttığını göstermektedir. Kan basıncında düşüş, LDL kolesterolde azalma ve endotelyal fonksiyonların iyileşmesi gibi kalp dostu etkileri mevcuttur.
5. Nörolojik Sağlık Potansiyeli
GLP-1’in sinir hücreleri üzerindeki olumlu etkileri incelenmektedir. Özellikle Alzheimer hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklarda GLP-1 agonistlerinin potansiyel koruyucu etkileri araştırılmaktadır.
GLP-1 Agonistleri Hangi Durumlarda Kullanılır?
Tip 2 Diyabet Tedavisi
GLP-1 agonistleri, tip 2 diyabet tedavisinde metformin, SGLT2 inhibitörleri ve diğer oral antidiyabetik ilaçlarla birlikte veya tek başına kullanılabilir. Özellikle metformin ile yeterli glisemik kontrol sağlanamayan hastalarda tercih edilir.
Obezite ve Fazla Kilo Tedavisi
GLP-1 agonistleri, semaglutid, liraglutid, tirzepatide gibi formlarıyla obezite tedavisinde FDA onayı almıştır. Bu ilaçlar iştahı azaltarak ve kalori alımını düşürerek etkili kilo kaybı sağlar. Genellikle yaşam tarzı değişiklikleriyle (diyet ve egzersiz) kombine şekilde uygulanır. Günlük ve haftalık uygulanan formları mevcuttur. Ağızdan alınan oral formları gelişim aşamasındadır.
Kullanım Sıklığı ve Uygulama Yöntemi
GLP-1 agonistleri genellikle enjeksiyon yoluyla deri altına uygulanır (subkutan enjeksiyon). Uygulama bölgeleri:
- Karın
- Uyluk dış kısmı
- Kol arka kısmı
- Kalça üstü
GLP-1 Agonistleri ve Dual Etkili İlaçlar
GLP-1 agonistlerine benzer şekilde çalışan yeni nesil ilaçlardan biri de tirzepatid adlı ilaçtır. Bu ilaç, hem GLP-1 hem de GIP (glukoz-bağımlı insulinotropik peptid) reseptörlerini aktive eder. Yapılan araştırmalar, tirzepatidin kilo kaybı ve HbA1c düşüşü açısından daha güçlü etkiler sunabileceğini göstermektedir.
Yan Etkiler ve Riskler
Yaygın Yan Etkiler
- Mide bulantısı
- Kusma
- İshal
- Kabızlık
- Baş dönmesi
- Yorgunluk
- İştah kaybı
Bu yan etkiler genellikle tedavinin ilk haftalarında ortaya çıkar ve vücut ilaca alıştıkça azalır.
Cilt Reaksiyonları
Enjeksiyon yapılan bölgede geçici kızarıklık, kaşıntı ve hafif şişlik olabilir.
Nadir ve Ciddi Yan Etkiler
- Pankreatit (pankreas iltihabı)
- Safra kesesi taşları
- Böbrek fonksiyonlarında bozulma
- Tiroid tümörleri (özellikle C-hücreli tiroid kanseri riski – hayvan çalışmalarında gözlemlenmiştir)
Hipoglisemi Riski
GLP-1 agonistleri tek başına kullanıldığında hipoglisemiye yol açma riski düşüktür. Ancak insülin veya sülfonilüre gibi diğer hipoglisemik ilaçlarla birlikte kullanıldığında bu risk artabilir.
Hipoglisemi belirtileri:
- Terleme
- Titreme
- Konsantrasyon bozukluğu
- Hızlı nabız
- Baş dönmesi
Kan şekeri <70 mg/dL ise acilen karbonhidrat alımı gerekir (örneğin ½ muz, ½ bardak meyve suyu).
Hamilelik ve Emzirme Döneminde Kullanım
Hayvan çalışmalarında GLP-1 agonistlerinin fetüste gelişimsel bozukluklara neden olabileceği gösterilmiştir. Bu nedenle:
- Hamilelikte kullanımı önerilmez.
- Emzirme döneminde de güvenliği bilinmemektedir.
- Hamile kalma potansiyeli olan bireylerin etkin doğum kontrolü kullanması gerekir.
Hamilelik planlayan ya da hamile olan hastaların derhal doktoruyla görüşmesi önerilir.
Alerjik Reaksiyon Riski
GLP-1 agonistleri nadiren alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Exenatide gibi bazı ilaçlara karşı vücut antikor geliştirebilir.
Anafilaksi (ciddi alerji) belirtileri:
- Nefes darlığı
- Yüzde, dilde veya boğazda şişme
- Döküntü ve kaşıntı
- Şiddetli baş dönmesi
Bu belirtiler görülürse acil tıbbi müdahale gereklidir.
GLP-1 Agonistleri ile Tedavi Kimler İçin Uygun Değildir?
GLP-1 agonistleri aşağıdaki bireyler için uygun olmayabilir:
- Tiroid medüller kanseri öyküsü olanlar
- Pankreatit geçirmiş olanlar
- Ciddi böbrek yetmezliği olanlar
- Gastroparezi (mide boşalmasında gecikme) hastaları
- Hamile ve emziren kadınlar
Sonuç
GLP-1 agonistleri (GLP-1 reseptör agonistleri), tip 2 diyabet ve obezite tedavisinde son yıllarda en çok tercih edilen ilaç sınıflarından biri haline gelmiştir. Kan şekeri regülasyonu, kilo kontrolü, tokluk hissi oluşturma ve kardiyovasküler koruma gibi çok yönlü faydaları nedeniyle, yaşam tarzı değişiklikleriyle birlikte kullanıldığında son derece başarılı sonuçlar elde edilebilir.
Ancak her ilaç gibi GLP-1 agonistlerinin kullanımı da bireysel sağlık durumuna göre değerlendirilmelidir. Uygun hasta seçiminde endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanlarının rehberliği hayati önem taşır.
Prof. Dr. Mahmut Muzaffer İlhan – Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı
