Kadınlarda beklenmeyen bölgelerde ortaya çıkan erkek tipi kıllanma, yani tıbbi adıyla hirsutizm, estetik bir sorun gibi görünse de, altında yatan hormonal ya da metabolik hastalıklar nedeniyle ciddi bir sağlık problemi olabilir. Bu nedenle, hirsutizm yalnızca kozmetik bir problem olarak görülmemeli; dikkatle ele alınmalı, uzman bir endokrinoloji doktoru tarafından değerlendirilmelidir.
Bu makalede hirsutizmin ne olduğu, belirtileri, tanı yöntemleri, tedavi seçenekleri ve sıkça sorulan sorular ayrıntılı şekilde ele alınmaktadır. İçerik, güncel tıbbi bilgiler ışığında Prof. Dr. Mahmut Muzaffer İlhan’ın uzmanlığıyla hazırlanmıştır.
Hirsutizm Nedir?
Hirsutizm, kadınlarda erkeklik hormonlarına (androjenlere) bağlı olarak gelişen, özellikle yüz, göğüs, karın, sırt gibi bölgelerde erkek tipi kıllanma ile karakterize bir durumdur. Bu kıllar genellikle kaba, koyu renkli ve sert yapılıdır.
Herkeste doğal olarak bulunan ince ve renksiz vücut tüyleri (vellüs) ile karıştırılmaması gereken bu durum, hormonal bir bozukluk sonucu ortaya çıkabilir. Özellikle polikistik over sendromu (PCOS), adrenal bez hastalıkları, androjen üreten tümörler ve bazı ilaçların yan etkileri hirsutizme yol açabilmektedir.
Hirsutizm Neden Olur?
Hirsutizmin ortaya çıkmasında birçok faktör etkili olabilir. Bunlar arasında hormonal bozukluklar en sık rastlanan nedenlerdir. Aşağıda hirsutizme yol açabilecek başlıca faktörler sıralanmıştır:
1. Polikistik Over Sendromu (PCOS)
PCOS, genç kadınlarda sık görülen bir endokrin bozukluktur ve hirsutizmin en yaygın nedenidir. PCOS’ta yumurtalıklarda androjen üretimi artar ve bu da yüz, göğüs, karın gibi bölgelerde kıllanma artışına yol açar. Aynı zamanda adet düzensizlikleri ve kısırlık gibi problemler de eşlik edebilir.
2. Hormon Üreten Tümörler
Adrenal bezler veya yumurtalıklarda gelişen bazı nadir tümörler, androjen üretimini artırarak ani ve şiddetli kıllanma artışına neden olabilir.
3. İlaçlar
Kortikosteroidler, bazı doğum kontrol hapları, erkeklik hormonu içeren kremler veya anabolizan steroidler hirsutizme yol açabilecek ilaçlar arasındadır.
4. Genetik Faktörler
Bazı toplumlarda ve ailelerde hirsutizme yatkınlık genetik olarak daha fazladır. Özellikle Akdeniz, Orta Doğu ve Güney Asya kökenli kadınlarda daha sık görülür.
5. İdiopatik Hirsutizm
Hirsutizmin herhangi bir hormonal veya yapısal nedene bağlanamadığı durumlara “idiopatik hirsutizm” denir. Bu durum genellikle ergenlik sonrası başlar ve sabit seyir gösterir.
Hirsutizm Belirtileri Nelerdir?
Hirsutizm, genellikle kozmetik olarak rahatsız edici olsa da, çoğu zaman hormonal bir dengesizliğin belirtisidir. Aşağıdaki belirtiler hirsutizmi düşündürebilir:
- Üst dudak, çene, göğüs, göbek, sırt gibi bölgelerde kalın ve koyu renkli kıllar
- Akne artışı
- Adet düzensizlikleri
- Erkek tipi saç dökülmesi (temporal alanda açılma)
- Ses kalınlaşması (ileri olgularda)
- Klitoromegali (klitoriste büyüme – nadir görülür)
- Karın bölgesinde yağlanma
- Deri kıvrımlarında koyulaşma (akantozis nigrikans)
Hirsutizm Tanısı Nasıl Konulur?
Tanıda ilk basamak fizik muayenedir. Kıllanma bölgeleri değerlendirilir ve Ferriman-Gallwey skorlama sistemi kullanılarak puanlama yapılır. Bu sistemde vücudun 9 farklı bölgesindeki kıllanma değerlendirilir. Skor 8’in üzerindeyse hirsutizm düşünülür.
Laboratuvar Testleri
- Total ve serbest testosteron
- DHEA-S
- LH, FSH
- Prolaktin
- 17-OH Progesteron
- TSH
- Kortizol düzeyleri
Görüntüleme Yöntemleri
- Over ultrasonu (PCOS değerlendirmesi için)
- Adrenal BT veya MR (tümör şüphesi varsa)
Tanı süreci, yalnızca kıllanmayı değerlendirmekle kalmaz; altta yatan hormonal hastalıkları da tespit etmeyi amaçlar.
Hirsutizm Tedavisi
Hirsutizmin tedavisi, nedenine göre şekillenir. Temel yaklaşım, altta yatan hastalığı tedavi etmek, ardından da kozmetik ve medikal yöntemlerle kıllanmayı azaltmaktır.
1. Altta Yatan Hastalığın Tedavisi
- PCOS: Adet düzenleyici tedaviler (doğum kontrol hapları), kilo verme, insülin duyarlılığını artırıcı ilaçlar (metformin).
- Tümörler: Cerrahi ile çıkarılabilir.
- Adrenal bozukluklar: Hormon baskılayıcı tedaviler uygulanabilir.
2. Medikal Tedaviler
- Oral Kontraseptifler (Doğum Kontrol Hapları): Androjen üretimini baskılayarak kıllanma artışını azaltır.
- Antiandrojen İlaçlar: Spironolakton, flutamid gibi ilaçlar testosteronun etkisini engeller.
- İnsülin Duyarlılığı Artırıcılar: PCOS’ta faydalı olabilir.
Medikal tedavilerin etkisi genellikle 3-6 ay sonra başlar. Sabır ve düzenli takip gerektirir.
3. Kozmetik ve Mekanik Yöntemler
- Lazer epilasyon
- İğneli epilasyon
- Ağda, cımbız, tıraş
- Depilatuvar kremler
Kalıcı sonuçlar için lazer epilasyon tercih edilebilir. Ancak hormonal tedaviyle birlikte kullanıldığında daha etkilidir.
Hirsutizm ve Gebelik
Gebelik planlayan kadınlarda hormonal tedavi genellikle önerilmez. Bu durumda kozmetik yöntemler (lazer, ağda, epilasyon) geçici çözümler sunabilir. Planlı gebeliklerde hirsutizm şikâyetleri gebelik sonrası değerlendirilmelidir.
Hirsutizm Kısırlığa Yol Açar mı?
Hirsutizme neden olan hormonal bozukluklar, özellikle PCOS, yumurtlama problemlerine yol açarak infertiliteye (kısırlık) neden olabilir. Bu nedenle, hirsutizm ile birlikte adet düzensizliği olan hastaların mutlaka endokrinolojik açıdan değerlendirilmesi gerekir.
Hirsutizmde Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Hekim önerisi olmadan hormon ilaçları kullanılmamalıdır.
- Vücut geliştirme için androjen içeren preparatlara dikkat edilmelidir.
- Endokrin bozucu kimyasallar (plastik ürünler, bazı kozmetikler) ile temastan kaçınılmalıdır.
- Kıllanma artışı fark edildiğinde gecikmeden endokrinoloji uzmanına başvurulmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Hirsutizm Kendiliğinden Geçer mi?
Altta yatan neden tedavi edilmediği sürece hirsutizm kendiliğinden geçmez. Tedavi ile kıl yapısı zamanla incelir ve kıllar azalır.
Hirsutizm İçin Bitkisel Tedavi Var mı?
Bitkisel ürünlerin etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Aksine, bazı ürünler hormonal dengeleri bozarak hirsutizmi artırabilir.
Hangi Hormonlar Tüylenmeyi Tetikler?
Başta testosteron olmak üzere androjenler, kıllanmayı artıran hormonlardır. Ancak bazı kadınlarda normal hormon düzeylerinde bile kıl kökleri aşırı duyarlı olabilir.
Sonuç
Hirsutizm, yalnızca estetik bir problem değil, birçok ciddi hastalığın belirtisi olabilecek önemli bir klinik durumdur. Özellikle adet düzensizliği, kısırlık, kilo artışı gibi belirtilerle birlikte görülüyorsa, mutlaka uzman bir endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları uzmanı tarafından değerlendirilmelidir.
Prof. Dr. Mahmut Muzaffer İlhan, hirsutizm tanı ve tedavisinde kapsamlı yaklaşımı, güncel bilimsel bilgi birikimi ve bireyselleştirilmiş tedavi protokolleriyle hastalarına etkin çözümler sunmaktadır.
