Giriş
Paratiroid bezleri, vücudun kalsiyum ve fosfor dengesini düzenleyen küçük fakat hayati organlardır. Çapı birkaç milimetre olan bu bezler, tiroid bezinin arkasında yer alır ve salgıladıkları paratiroid hormonu (PTH) sayesinde kandaki kalsiyum seviyelerini kontrol eder.
Kalsiyum, kasların kasılması, sinirlerin iletimi, kanın pıhtılaşması ve kemik sağlığı gibi birçok kritik süreçte rol oynar. Bu nedenle paratiroid bezlerinin fazla veya az çalışması, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Hiperparatiroidi ve Hipoparatiroidi en sık görülen paratiroid hastalıklarıdır. Daha nadir olarak paratiroid kanseri de görülebilir.
Bu yazıda paratiroid bezlerinin işlevi, hastalık türleri, belirtileri, nedenleri, tanısı ve tedavi yöntemleri hakkında kapsamlı bilgi bulacaksınız.
Paratiroid Bezi Nedir?
Paratiroid bezleri, tiroid bezinin her iki yanında, genellikle dört adet bulunan ve pirinç tanesi büyüklüğünde organlardır. Ortalama 30-60 mg ağırlığa sahiptirler.
Bu bezlerin temel görevi paratiroid hormonu (PTH) üretmektir. PTH sayesinde:
- Kemikler: Depolanmış kalsiyum serbest bırakılır.
- Böbrekler: Kalsiyum geri emilimi artar, fosfor atılımı düzenlenir.
- Bağırsaklar: D vitamini aracılığıyla kalsiyum emilimi desteklenir.
Kısacası PTH, kalsiyum dengesini sağlamak için kemikler, böbrekler ve bağırsaklarla koordineli çalışır.
Paratiroid Bezi Hastalıkları Nelerdir?
Paratiroid hastalıkları, bezlerin fazla veya yetersiz hormon salgılamasına bağlı olarak gelişir.
1. Hiperparatiroidi
Paratiroid bezlerinin fazla PTH üretmesi sonucu ortaya çıkar. Kandaki kalsiyum seviyesi yükselir (hiperkalsemi).
- Primer Hiperparatiroidi:
Paratiroid bezlerinden birinin veya birkaçının tümör ya da büyüme göstermesi sonucu gelişir.
En sık görülen neden paratiroid adenomudur.
Kadınlarda daha sık rastlanır. - Sekonder Hiperparatiroidi:
Kronik böbrek hastalığı veya D vitamini eksikliği gibi nedenlerle paratiroid bezleri aşırı çalışır. - Tersiyer Hiperparatiroidi:
Uzun süreli sekonder hiperparatiroidi sonrasında bezlerin bağımsız hale gelmesiyle ortaya çıkar.
2. Hipoparatiroidi
Paratiroid bezlerinin yetersiz PTH üretmesiyle görülür. Kandaki kalsiyum düşerken (hipokalsemi), fosfor seviyesi artar.
- Doğumsal bozukluklar,
- Tiroid veya paratiroid ameliyatları sırasında bezlerin zarar görmesi,
- Otoimmün hastalıklar,
- Boyun bölgesine radyoterapi uygulanması en sık nedenler arasındadır.
3. Paratiroid Kanseri
Çok nadir görülen bir tümör tipidir. Genellikle ileri derecede yüksek PTH ve kalsiyum değerleri ile birlikte seyreder.
Paratiroid Hastalıklarının Belirtileri
Belirtiler, PTH seviyesine bağlı olarak değişir.
Hiperparatiroidi Belirtileri
- Halsizlik ve yorgunluk
- Kas güçsüzlüğü
- Depresyon, unutkanlık, konsantrasyon bozukluğu
- Sık idrara çıkma, böbrek taşı oluşumu
- Kemiklerde ağrı ve kırıklar
- İştahsızlık, mide bulantısı, kabızlık
- Kalp ritim bozuklukları
Bazı hastalarda hiçbir belirti olmayabilir. Bu nedenle rutin kan tahlilleri ile tanı konulması önemlidir.
Hipoparatiroidi Belirtileri
- El, yüz ve dudaklarda karıncalanma
- Kas krampları ve spazmlar
- Kasılma nöbetleri (tetani)
- Saç dökülmesi, tırnak kırılması
- Deride kuruluk
- Duygusal dalgalanmalar, anksiyete
- Uzun dönemde katarakt gelişimi
Paratiroid Hastalıklarının Nedenleri
Hiperparatiroidi Nedenleri
- Primer nedenler: Adenom, hiperplazi veya nadiren tümör.
- Sekonder nedenler: Kronik böbrek yetmezliği, D vitamini eksikliği, bağırsak hastalıkları.
- Tersiyer nedenler: Uzun süreli sekonder hiperparatiroid sonrası gelişir.
Hipoparatiroidi Nedenleri
- Tiroid ameliyatı sırasında paratiroid bezinin çıkarılması veya zarar görmesi,
- Otoimmün hastalıklar,
- Genetik sendromlar,
- Magnezyum eksikliği,
- Radyoterapi sonrası hasar.
Paratiroid Hastalıklarının Tanısı
Tanıda kan ve idrar testleri en önemli araçlardır.
- Kan testleri: Kalsiyum, fosfor, PTH, D vitamini düzeyleri.
- İdrar testleri: Kalsiyum atılımı.
- Görüntüleme yöntemleri: Ultrasonografi, sestamibi sintigrafisi, MR veya BT.
- Ek testler: Kemik mineral yoğunluğu ölçümü, böbrek fonksiyon testleri.
Paratiroid Hastalıklarının Tedavisi
Hiperparatiroidi Tedavisi
- Cerrahi (Paratiroidektomi):
Primer hiperparatiroidide en etkili yöntemdir. Büyüyen veya tümörlü bez çıkarılır.
Genellikle küçük bir kesi ile yapılır ve hasta kısa sürede taburcu edilir. - İlaç Tedavisi:
Ameliyat olamayan veya cerrahiye uygun olmayan hastalarda kullanılır.- Kalsimimetikler: PTH salgısını baskılar.
- D vitamini analogları: Kalsiyum dengesini düzenler.
- Bifosfonatlar: Kemik kaybını azaltır.
- Sekonder hiperparatiroidide altta yatan neden (örneğin D vitamini eksikliği veya böbrek hastalığı) tedavi edilmelidir.
Hipoparatiroidi Tedavisi
Amaç, düşük kalsiyum seviyelerini normal düzeye getirmektir.
- Kalsiyum ve D vitamini takviyesi
- Magnezyum desteği
- Hormon replasman tedavisi (rekombinant PTH)
- Beslenme düzeni: Yüksek kalsiyumlu ve düşük fosforlu diyet.
Paratiroid Kanseri Tedavisi
En etkili yöntem cerrahidir. Tümörlü bez tamamen çıkarılır. İleri evrede ek tedaviler gerekebilir.
Paratiroid Ameliyatı Hakkında Sık Sorulan Sorular
Paratiroid ameliyatı nasıl yapılır?
Küçük bir kesi ile büyüyen ya da tümörlü paratiroid bezi çıkarılır.
Paratiroid ameliyatı ne kadar sürer?
Genellikle 1,5 – 2 saat sürer. Hasta aynı gün veya ertesi gün taburcu edilir.
Ameliyat sonrası nüks eder mi?
Nadir de olsa tekrar edebilir. Birden fazla adenom olduğunda nüks riski artar.
Ameliyatı hangi doktor yapar?
Genel cerrahlar tarafından yapılır, ancak endokrin cerrahisi konusunda uzmanlaşmış cerrahların tercih edilmesi önerilir.
Paratiroid Hastalıklarında Beslenme
- Hipoparatiroidi hastaları:
Kalsiyum açısından zengin (süt, yoğurt, peynir, yeşil yapraklı sebzeler) ve fosfor açısından düşük (gazlı içecekler, işlenmiş etler) beslenme önerilir. - Hiperparatiroidi hastaları:
Fazla kalsiyum yükünden kaçınılmalı, dengeli beslenmeye özen gösterilmelidir.
Tedavi Edilmeyen Paratiroid Hastalıklarının Komplikasyonları
Hiperparatiroidi Komplikasyonları
- Kemik erimesi (osteoporoz) ve kırıklar
- Böbrek taşı ve böbrek yetmezliği
- Kas güçsüzlüğü
- Kalp-damar sorunları
Hipoparatiroidi Komplikasyonları
- Kasılma nöbetleri ve tetani
- Katarakt
- Diş gelişiminde bozukluk
- Kronik kas ağrıları ve kramplar
Sonuç
Paratiroid bezleri küçük olmalarına rağmen vücudun kalsiyum-fosfor dengesinde kritik rol oynar. Bu bezlerin hastalıkları erken tanı konulmadığında ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Düzenli kontroller, laboratuvar testleri ve gerektiğinde görüntüleme yöntemleri ile hastalık erken evrede teşhis edilebilir. Tedavi, hastalığın tipine ve şiddetine göre ilaç, beslenme düzeni veya cerrahi yöntemleri içerebilir.
Paratiroid hastalıkları, deneyimli bir Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı eşliğinde yönetildiğinde başarıyla kontrol altına alınabilir.
